بررسي
اثر افزايش قيمت فرآورده‌هاي نفتي بر تورم
(قسمت دوم)
چكيده
همان‌طور كه در قسمت قبل اشاره شد، اثر تغيير قيمت فرآورده‌هاي
نفتي طي سناريوهاي مختلف بر شاخص قيمت مصرف‌كننده بررسي شده است: در سناريوي اول
حالتي در نظر گرفته شده است كه در يك دوره مشخص قيمت فرآورده‌هاي نفتي 400 درصد
افزايش يافته است و در همان دوره نيز قيمت ساير كالاها و خدمات تحت تأثير اين
افزايش قيمت قرار گرفته‌اند و به ميزاني كه با استفاده از جدول داده- ستانده
محاسبه شد، افزايش يافته‌اند. در نتيجه شاخص كل قيمت مصرف‌كننده نسبت به ماه قبل
6.1 درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل 34 درصد افزايش يافته است. نرخ تورم نيز در
اين سناريو به 25.3 رسيده است (ماه قبل از آن 4/23 درصد بوده است).
در سناريوي دوم فرض بر اين است كه قيمت‌ها در دوره جاري از
همان رشد قيمتي دوره قبل برخوردار هستند و رشد قيمتي ناشي از تكانه قيمتي فراورده‌هاي
نفتي بر اين رشد قيمت اضافه شده است. در نتيجه شاخص كل قيمت مصرف‌كننده نسبت به
ماه قبل 7.75 درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل 36.16 درصد افزايش يافته است. نرخ
تورم نيز در اين سناريو به 25.5 رسيده است و در سناريوي سوم سعي برآن است كه علاوه
بر اثر افزايش قيمت بنزين بر تورم، تورم انتظاري ناشي از آن نيز تا حد امكان مدنظر
قرارگيرد. با بررسي روند تغيير قيمت بنزين (به عنوان با اهميت‌ترين فرآورده نفتي
در سبد مصرف خانوار) و تغيير شاخص كل متناسب آن درمي‌يابيم كه تغيير 25 درصدي قيمت
بنزين در خردادماه سال 1386، افزايش 3.23 درصدي شاخص كل CPI را در تيرماه 86 نسبت به ماه قبل در پي داشته است. در
اين سناريو الگوي تغييرات قيمت نسبي در دوره مذكور را مدنظر قرار داده و فرض كرده‌ايم
كه همراه با 4 برابر شدن قيمت بنزين، ميزان تغييرات مذكور نيز 4 برابر شود. سپس به
اين تغييرات، تغييرات ناشي از افزايش قيمت بنزين را افزوده‌ايم و با استفاده از
قيمت نسبي‌هاي به دست آمده به محاسبه شاخص قيمت مصرف‌كننده پرداخته‌ايم. در نتيجه
شاخص كل قيمت مصرف‌كننده نسبت به ماه قبل 21.55 درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل
53.6 درصد افزايش يافته است. نرخ تورم نيز در اين سناريو به 27.08 رسيده است.
در اين قسمت با ملاك قرار دادن سناريوي دوم و نتايج ناشي از
آن به بررسي اثر تكانه قيمت فرآورده‌هاي نفتي طي 12 دوره پس از وقوع تكانه پرداخته‌ايم.
فرض اصلي در اين بررسي بر اين است كه قيمت‌ها در دوره‌هاي مورد بررسي دقيقاً از
رشدي برابر با رشد قيمت‌ها در دوره‌هاي مشابه سال قبل خود برخوردار بوده‌اند. با
اين فرض نرخ تورم را در دو حالت براي دوازده ماه محاسبه كرده‌ايم. حالت اول شرايطي
است كه طي آن هيچ‌گونه تكانه‌اي اتفاق نيافتاده است و قيمت‌ها به طور معمول در هر
ماه از رشدي برابر با رشد قيمت همان ماه در سال قبل برخوردار بوده‌اند. در حالت
دوم ابتدا در ماه اول تكانه قيمت فرآورده‌هاي نفتي رخ داده است و اثر آن مطابق با
سناريوي دوم كه در بالا به آن اشاره شد (در قسمت اول اين بررسي نيز به صورت مشروح
آورده شده است) بر شاخص قيمت همان ماه محاسبه شده است. سپس به بررسي اثر اين تكانه
بر روي نرخ تورم در يازده ماه پس از وقوع تكانه پرداخته‌ايم. در اين حالت نيز
ميزان رشد قيمت‌ها در هريك از اين ماه‌ها مانند حالت قبل دقيقاً برابر با ميزان
رشد قيمت همين ماه‌ها در سال قبل است.
در قسمت زير علاوه بر تشريح مباني نظري اين بررسي نتايج
حاصل از آن براي ماه‌هاي سوم، ششم، نهم و دوازدهم بررسي براي هر يك از دو حالت
آورده شده است.
شاخص قيمت مصرف‌كننده و تورم
شاخص قيمت مصرف‌كننده عددي مطلق است كه در سال پايه از 100 شروع شده و در هر
دوره متناسب با ميزان افزايش قيمت كالاها و خدمات موجود در يك سرگروه اصلي و يا
شاخص كل افزايش مي‌يابد و هريك از اين افزايش‌ها به صورت تجمعي بر افزايش دوره قبل
افزوده شده و عدد شاخص را با مي‌برند. به اين ترتيب با فاصله گرفتن از سال عدد
شاخص همواره بزرگتر خواهد شد. در اين ميان آنچه كه در هر دوره مورد توجه قرار مي‌گيرد،
درصد تغيير عدد شاخص نسبت به ماه قبل، ماه مشابه سال قبل و ميانگين تغيير اين عدد
در فاصله‌هاي زماني مختلف است. يكي از مهم‌ترين نرخ‌هاي تغيير محاسبه از عدد شاخص
«نرخ تورم» است. نرخ تورم عبارت است از نسبت ميانگين دوازده ماهه منتهي به دوره
جاري عدد شاخص به ميانگين دوازده ماهه قبل از آن. بنابراين همان‌طور كه ملاحظه مي‌شود،
عدد شاخص مربوط به 24 دوره در ساختن عدد «تورم»؛ (عدد شاخص 12 دوره در صورت كسر و
عدد شاخص 12 دوره نيز در مخرج آن) نقش دارند.
يك
تكانه قيمتي اثر خود را قطعاً بر روي عدد شاخص خواهد گذاشت، به گونه‌اي كه آن را
با يك جهش در همان دوره وقوع مواجه خواهد ساخت و عدد آن را بزرگ تر از حالت عادي و
معمول (بدون وقوع تكانه) خواهد كرد. معمولاً اثر تكانه‌هاي قيمتي در عدد شاخص به
گونه‌اي خواهند بود كه با رسم نمودار سري زماني عدد شاخص، جهش اين نمودار به سوي
بالا را در دوره‌هاي وقوع تكانه، مي‌توان ملاحظه كرد. با توجه به اين مطالب و دقت
در آنها ملاحظه مي‌كنيم كه يك تكانه قيمتي اثر افزايشي خود بر روي تورم را تا 12
دوره بعد از آن ادامه خواهد داد. به بيان ديگر تكانه قيمت موجب بزرگ شدن بيش از حد
معمول عدد شاخص در دوره وقوع آن خواهد شد؛ اما اين افزايش به همراه 11 عدد ديگر
شاخص مربوط به دوره‌هاي قبل از آن در محاسبه عدد تورم نقش خواهد داشت و اين اعداد
عدد بزرگ شاخص مربوط به تكانه را تعديل خواهند كرد. اما بايد توجه داشت كه از اين
دوره به بعد عدد شاخص حتي بدون وقوع تكانه و با فرض وجود و ادامه روند رشد قيمت‌هاي
موجود در دوره‌هاي قبل از تكانه از عدد دوره‌هاي قبل فاصله و بزرگتر خواهد بود.
بنابراين تا 12 دوره بعد از وقوع تكانه و به دليل جايگزين شدن يك عدد بزرگ شاخص به
جاي عدد كوچكتر مربوط به زمان قبل از وقوع تكانه، عدد نرخ تورم تمايل به افزايش با
روند افزايشي خواهد داشت. حال آنكه دقيقاً همين عامل موجب خواهد شد كه پس از دوره
دوازدهم با انتقال اعداد بزرگ شاخص به مخرج كسر تورم، روند افزايش نرخ تورم كاهشي
باشد.
در
بررسي حاضر با مد نظر قرار دادن اعداد محاسبه شده شاخص قيمت مربوط به سناريوي دوم
(به عنوان واقع‌بينانه‌ترين و محتمل‌ترين سناريو) و به منظور نشان دادن اثر
افزايشي بلندمدت (12 ماهه) تكانه بر روي نرخ تورم، به محاسبه نرخ تورم براي ماه‌هاي
سوم، ششم، نهم و دوازدهم پس از وقوع تكانه پرداخته‌ايم.
در
جدول زير نرخ‌هاي تورم در سطح شاخص كل و سرگروه‌هاي اصلي براي ماه‌هاي سوم، ششم،
نهم و دوازدهم پس از وقوع تكانه (4 برابر شدن قيمت فرآورده‌هاي نفتي) با نرخ تورم
در همين ماه‌ها بدون وقوع تكانه مورد مقايسه قرار گرفته است. لازم به ذكر است كه
در هر دو حالت الگوي رشد قيمت‌ها يكسان است و تنها علت ميان تفاوت ميان نرخ‌هاي
تورم وجود تكانه مذكور فرض شده است.
جدول نرخ هاي تورم براي ماه‌هاي سوم، ششم، نهم و دوازدهم پس
از فرض وقوع تكانه قيمت فرآورده‌هاي نفتي و مقايسه آن با حالت نبود تكانه مذكور در
همين ماه‌ها
|
رديف |
شرح |
برآورد نرخ تورم راي ماه سوم |
برآورد نرخ تورم براي ماه ششم |
برآورد نرخ تورم براي ماه نهم |
برآورد نرخ تورم براي ماه دوازدهم |
||||
|
پس
ازتكانه |
بدون تكانه |
پس
ازتكانه |
بدون تكانه |
پس
ازتكانه |
بدون تكانه |
پس
ازتكانه |
بدون تكانه |
||
|
1 |
شاخص
كل |
28.50 |
26.24 |
31.69 |
27.53 |
34.11 |
27.87 |
35.92 |
27.73 |
|
2 |
خوراكيها،
آشاميدنيها و دخانيات |
35.88 |
34.49 |
39.32 |
37.21 |
41.45 |
38.05 |
42.41 |
37.84 |
|
3 |
خوراكيها |
37.35 |
35.97 |
40.88 |
38.83 |
43.01 |
39.67 |
43.88 |
39.38 |
|
4 |
نان
و غلات |
54.82 |
53.88 |
59.76 |
58.75 |
58.86 |
56.86 |
59.24 |
56.45 |
|
5 |
گوشت
قرمز و سفيد و فرآورده هائ آنها |
29.63 |
28.94 |
30.06 |
29.57 |
31.39 |
30.21 |
31.45 |
29.63 |
|
6 |
ماهي
ها و صدف داران |
32.24 |
28.56 |
36.79 |
30.26 |
41.52 |
31.57 |
44.87 |
31.79 |
|
7 |
شير،
پنير و تخم مرغ |
34.81 |
34.82 |
36.58 |
37.05 |
37.40 |
37.85 |
37.57 |
37.99 |
|
8 |
روغنها
و چربيها |
49.95 |
50.66 |
44.05 |
46.66 |
40.29 |
43.34 |
38.86 |
42.31 |
|
9 |
ميوه
و خشكبار |
34.47 |
32.59 |
42.16 |
37.98 |
48.04 |
42.31 |
48.13 |
40.83 |
|
10 |
سبزيجات
(سبزئ هاوحبوبات ) |
32.41 |
28.16 |
39.77 |
32.28 |
46
| |||
آیا زندگی ارزش هزینه‌ای را دارد که بابت آن می‌پردازیم ؟